Author :
Abstract
İnsanlık tarihiyle başlayan ve ticari bir müessese haline dönüşen kölelik; “hürriyet”, “özgürlük” ve “eşitlik” gibi kavramların ortaya çıkmasıyla sorgulanması gereken bir sorun olur. Sosyal hayatta önemi vurgulanmaya çalışılan bu kavram, özgürlük ve kölelik zıtlığını beraberinde getirir. Özellikle Batı medeniyeti ile tanışan ve karşılaştıkları değişimlere ayak uydurma zorunluluğu duyan Osmanlı aydını, fikir hayatında bazı yeniliklere gidilmesi gerektiğini düşünür. Bu nedenle Tanzimat sanatçıları eserlerinde halka, “hürriyet”, “özgürlük”, “eşitlik” kavramlarını benimsetmek ve bu kavramları pekiştirmek/önemini belirtmek için kölelik/cariyelik sorununu göz önünde bulundurarak ele alır. Onlar, toplumsal bir sorun ve bireysel bir engel olarak gördükleri köleliği/cariyeliği eserlerine taşır ve romantik bir unsur olarak bu izleği kullanırlar. Aydınlar tiyatro eserlerinde, özellikle ülkesinden, ailesinden koparılan ve para karşılığı satılan kadınların yaşadıkları zorlukları; ruhsal bunalımları ve acıları ele alarak, onların cinsel bir meta olarak kullanılmalarını eleştirirler. Ruhsal ve bedensel sömürüye maruz kalan kadınlara karşı sergilenen davranış biçimlerini ortaya koyan sanatçılar, ferdî hürriyetin önemine ve insana, insani değerler ölçütünde davranılması gerekliliğine vurgu yaparlar.
Keywords
Abstract
Slavery, which started with the history of humanity and turned into a commercial institution, becomes a problem that should be questioned with the emergence of concepts such as "independence", "freedom" and "equality". This concept, the importance of which is tried to be emphasized in social life, brings about the contrast between freedom and slavery. Especially the Ottoman intellectual, who meets Western civilization and feels the obligation to keep up with the changes encountered, thinks that some innovations should be made in the world of ideas. For this reason, Tanzimat artists deal with the concepts of "independence", "freedom", "equality" in their works and they handle these concepts by considering the problem of slavery/concubinage in order to reinforce/emphasize their importance. They carry slavery/concubinage, which they see as a social problem and an individual obstacle, into their works and use these themes as a romantic element. Intellectuals criticize their use as a sexual meta by addressing the difficulties, psychological depressions and pain experienced by women who were taken away from their country and family and sold for money. The artists, who reveal the behaviors displayed towards women who are subjected to mental and physical exploitation, emphasize the importance of individual freedom and the necessity of treating human beings according to humanitarian values.
Keywords
- Abdülhak Hâmit, (1998). İçli Kız, Abdülhak Hâmid Tarhan Tiyatroları 1 (haz. İnci Enginün), İstanbul: Dergâh Yayınları.
- _____,_____, (1998). Sabr u Sebat, Abdülhak Hâmid Tarhan Tiyatroları 1 (haz. İnci Enginün), İstanbul: Dergâh Yayıınları.
- Adler, Alfred (2011). Sosyal Roller ve Kişilik (Çev. Turhan Yörükân), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Agacinski, Sylviane (1998). Cinsiyetler Siyaseti, (Çev. İsmail Yerguz ), Ankara: Dost Yayınları.
- Ahmet Midhat Efendi (1990). Çerkez Özdenler, Ahmet Midhat Efendi’nin Tiyatroları, (Haz. İnci Enginün), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
- Ahmet Muhtar, (2013). Mesture-i Aşk Yahut Muhabbetin Neticesi Cinayet, Türk Tiyatro Eserleri 1 (haz. Gıyasettin Aytaş), Ankara: Akçağ Yayınları.
- Akı, Niyazi (1974). XIX. Yüzyıl Türk Tiyatrosunda Devrin Hayat ve İnsanı –Sosyopsikolojik Deneme, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
- Akıncı, Gündüz (1954). Abdülhak Hâmit Tarhan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Atıf, (2013). Sefalet-i Aşk, Türk Tiyatro Eserleri 1 (haz. Gıyasettin Aytaş), Ankara: Akçağ
- Aytaş, Gıyasettin (2002). Tanzimatta Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Bayhan, Vehbi (2012). Beden Sosyolojisi ve Toplumsal Cinsiyet. Doğu- Batı Düşünce Dergisi I. Yıl: 161, Sayı: 163. (147-164).
- Beauvoir, Simone de (1971) Kadın Genç Kızlık Çağı, (Çev. Bertan onaran), İstanbul: Payel
- Cebeci, Dilaver (2009). Tanzimat ve Türk Ailesi, İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
- Cioran, E. Michel (2012). Çürümenin Kitabı, (Çev. Haldun Bayrı), İstanbul: Metis Yayınları.
- Çonoğlu, Salim (2010). “Namık Kemal’in Romanlarında Kadın” Doğumunun 170. Yılında Namık Kemal Sempozyumu Tekirdağ: 20-22 Aralık, C. I, s. 307-320.
- Demir, M. (2012), Çevre Olarak Konumlandırılmış Kadını ve Doğayı Birlikte Düşünmek: Ekofeminizm. DoğuBatı Dergisi, Toplumsal Cinsiyet I. (10-44).
- Eliuz, Ülkü (2009). Tanzimat Dönemi Anlatılarında Feminist Söylem, Trabzon: Serander
- _____,_____, (2011). “Cinsel Kimlik Paniği: Kadın Olmak” Turkish Studies, C 6, S 3, s. 221- 232.
- Frankl, V. Emil (2013). İnsanın Anlam Arayışı, (Çev. Selçuk Budak ), İstanbul: Okuyan Us
- Fromm, Erich (2003). Sahip Olmak Ya Da Olmak, (Çev.Aydın Arıtan), İstanbul: Arıtan
- _____,_____. (2012). Özgürleşme Olgusu, (Çev. Sedat Erdemli), Balıkesir: Altın post
- Has-Er, Melin (2000). Tanzimat Devri Türk Romanında Kadın Kahramanlar, Ankara: Atatürk Kültür Başkanlığı Yayınları.
- Jung, C. Gustav (2008). İnsan Ruhuna Yöneliş, (Çev. Engin Büyükinal), İstanbul: Say
- Kandiyoti, Deniz (2015). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar, Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, İstanbul: Metis Yayınları.
- Karaburgu, Oğuzhan (2012). Şairin Sahneye Düşen Gölgesi Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Tiyatroları Üzerine Bir İnceleme, İstanbul: Kesit Yayınları.
- Kierkegaard, Soren (2010). Ölümcül Hastalık Umutsuzluk, (Çev. M. Mukadder Yakupoğlu), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
- Kolcu, A.İhsan (2011). Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1839-2000), Ankara: Grafiker
- Korkmaz, Ramazan (2014). Aytmatov Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri, Ankara: Grafiker Yayınları.
- Kurnaz, Şefika (1990). Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923), Ankara: Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Mehmet Sadi, (2013). Afet-i Cehl Yahut İnhimak-ı Sefâhat, Türk Tiyatro Eserleri 4 (Haz. Gıyasettin Aytaş), Ankara: Akçağ Yayınları.
- Namık Kemal, (1978). “Esir Ve Cariye Alım Satımı”, Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II, (Haz. Mehmet Kaplan) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
- _____,_____, (1989), Kara Bela, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- _____,_____, (1969). Gülnihal, (haz. Kenan Akyüz), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Nuri Bey, (2013). Biçare, Türk Tiyatro Eserleri 4 (haz. Gıyasettin Aytaş), Ankara: Akçağ
- Oral, Zeynep (1986). Kadın Olmak, İstanbul: Milliyet Yayınları.
- Özdoğan, Öznur (2005). Ruhsal Yaklaşım Ve İnsan Türkiye’de Bir Uygulama Örneği. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, C.6, S.15, s. 137-152.
- Parlatır, İsmail (1987). Tanzimat Edebiyatında Kölelik, Ankara: Türk Tarih Kurumu
- Paz, Octavio (2002). Çifte Alev- Aşk ve Erotizm (Çev.Tomris Uyar), İstanbul: OkuyanUs
- Recâizâde Mahmut Ekrem, (1997). Vuslat Yahut Süreksiz Sevinç, Recaîzade M. Ekrem’in Bütün Eserleri 1, (haz. İ. Parlatır, N. Çetin, H. Sazyek), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Rusell, Bertrand (1998). Evlilik ve Ahlak, (Çev. Vasıf Eranus), İstanbul: Say Yayınları.
- Schopenhauer, Arthur (2013). Ölümün Anlamı, (Çev.Ahmet Aydoğan). İstanbul: Say
- Soysal, Deniz (2016). Beauvoır Dersleri (Evli Kadın ve Anne Üzerine Bir Deneme), İstanbul: Belge Yayınları.
- Sevim, Gökçen (2019). Tanzimat Dönemi Tiyatro Eserlerinde Kadın Doktora Tezi, Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Şemseddin Sami, (1996). Kadınlar, İstanbul: Gündoğan Yayınları.
- _____,_____, (2008). Seydi Yahya, Şemseddin Sami’nin Tiyatroları, (haz. Enver Töre), İstanbul: Assos Yayınları.
- Tanpınar, A. Hamdi (2014). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh
- Tayanç, Füsun-Tayanç, Tunç (1981). Dünyada ve Türkiye’de Tarih Boyunca Kadın, Ankara: Tan Yayınları.
- Timur, Taner (1991). Osmanlı-Türk Romanında Tarih Toplum ve Kimlik, İstanbul: Afa
- Touraine, Alain (2007). Kadınların Dünyası. (Çev. Mehmet Moralı), İstanbul: Kırmızı
- Uçman, Abdullah (2011), Tanzimat Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Yanardağ, M. Fetih (2010). “Hürriyet Kavramı Çerçevesinde “Hürriyet Kasidesi” İle “Sergüzeşt” Arasındaki Metinler Arası İlişki” Doğumunun 170. Yılında Uluslararası Namık Kemal Sempozyumu, Tekirdağ: 20-22 Aralık, Cilt II, s. 1165-1179.
- Zilfi, Madeline (2018). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kölelik ve Kadınlar (1700-1840), (Çev. Ebru Kılıç), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
