Author:
Abstract
Eski Türk yazıtlarında ?���?���?���?���?���?���?��� (=yok kıışalım, TI D4) ve ?���?���?���?���?���?��� (=yok kıltım, BK G4) olmak üzere iki farklı birleşik fiil grubu mevcuttur. Araştırmacılar, bu yapıların aynı anlamı karşıladığı düşüncesiyle aynı şekilde tercüme edilmiştir. Bu iki yapının Orhon Türkçesindeki işlevleri ile ilgili bu zamana kadar art zamanlı bir inceleme yapılmıştır. Bu çalışmada ise ilk olarak farklı şekillerde okuma ve köken önerilerinde bulunulan ?���?���?���?���?���?���?��� (=yok kıışalım, TI D4) ifadesi ile ilgili okuma ve yorumlama farklılıkları üzerinde durulmuş; ilgili yapı hakkında araştırmacılar tarafından ileri sürülen köken önerilerine değinilmiştir. İlk olarak Türk dilinin ilk yazılı belgeleri olan Orhon Yazıtlarında rastlanılan bu yapı ile bağlantılı olarak “yok etmek” anlamını karşılamak için Türk dilinin tarihî dönemlerinde hangi yapıların tercih edilmiş olduğu ve bu yapıların metin içindeki kullanımlarından hareketle kaçıncı yüzyıldan itibaren yok kıl- ve yok kış-/kıs-yapılarının yerini yok et- yapısının aldığı tespit edilmiştir. Kaşgarlı Mahmut’un ilettiği bilgiler doğrultusunda bunun neden kaynaklanmış olabileceği değerlendirilmiştir. Bununla birlikte, Tekin tarafından ileri sürülen ve sonrasında yaygın bir görüş olarak kabul edilen Türkçe kıl- fiili ile Moğolca kı- (<*kı-) fiiline dayanarak kıl- kelimesinin kı-l- şeklinde tahlil edilebileceği ve bu durumda ilgili fiildeki -l- morfeminin Altayca sıklık çatısı eki, kış- fiilindeki -ş-morfeminin ise Ana Türkçe *kı- fiilinin işteşlik çatısını kuran ek olarak değerlendirildiği görüşü esas alınmıştır. yok kıl- ve yok kış- yapıları üzerinden yazıtlar döneminde işteşlik ekinin aynı zamanda nasıl bir işlevinin olduğu ve ilgili yapıların geçtiği ifadelerin nasıl değerlendirilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur.
Keywords
Abstract
(=yok kıışalım, TI D4) and ?���?���?���?���?���?��� (=yok kıltım,BK G4) and translated in the same way by the researchers with the thought that it has the same meaning. In this direction, firstly, the differences in reading and interpretation related to the first expression, which are suggested to be read in different ways and origin, are emphasized; The origin suggestions put forward by the researchers about the related structure are mentioned. In connection with this structure, which was first encountered in the Orkhon Inscriptions, which are the first written documents of the Turkish language, in order to meet the meaning of "yok etmek", which structures were preferred in the historical periods of the Turkish language and the use of these structures in the text, from which century yok kıl- and yok kış- It has been determined that the yok et- structure has taken the place of the in-situ structures and it has been evaluated that this may have arisen in line with the information provided by Kaşgarlı Mahmut. On the other hand, it is possible to analyze the word kıl- as kı-l- based on the Turkish verb kı- (<*kı-) and the Mongolian verb kı- (<*kı-), which was put forward by Tekin and later accepted as a common view, and in this case, the -l- morpheme in the related verb can be analyzed. Based on the view that the Altaic frequency suffix, and the -ş- morpheme in the kış- is considered as the suffix that establishes the main Turkish verb *kı-, what kind of a function is the coherence suffix in the period of the inscriptions, and the related structures are examined on the basis of the structures yok kıl- and yok kış-. It has been emphasized how the expressions used should be evaluated.