Author:
Abstract
Түрік әдебиетінің маңызды өкілдерінің бірі Юнус Эмренің өлеңдерімен қазақ оқырмандары тәуелсіздік алғаннан кейін ғана кездесе бастады деуге болады. Юнус Эмренің «Диуаны» қазақ тіліне Әубәкір Нілібаев, Мәлік Отарбаев және Светқали Нұржанов тарапынан аударылған. Қазақстанның Нұр-Сұлтан қаласында орналасқан Юнус Эмре институты да Юнус Эмрені, сондай-ақ түрік әдебиеті мен түрік мәдениетін Қазақстанда таныту мақсатында бірқатар іс-шараларды жүзеге асырады. Юнус Эмре өмір сүрген дәуірде мәдениет пен әдебиеттің тілі парсы тілі болғанымен, Юнус түрік тілінде жазып, жырлаған. Ақынның өлеңдеріне қарасақ, сопылық идеясының алға шығатыны байқалады. Юнус Эмре поэзиядағы күшін Түркістанда өмір сүрген және сопылық ағымның негізін қалаушы Қожа Ахмет Яссауиден алады. Яссауидің хикметтері мен, Юнустың өлеңдері салыстырылғанда кейбір ұқсастықтар байқалады. Юнустың өлеңдеріндегі махаббат – иллаһи махаббат. Юнустың айтуынша, тәрбиенің мақсаты – жүректі тазарту. Алла жүрек арқылы танылаы. Адам жүрек тәрбиесімен жетіледі; жүрегі қандай болса, адамы да сондай. Иманды адамның жүрегі нұрланып тұрады, ол қайрат пен ақылға бағынбайды, жақсылыққа қуанады, жамандыққа ермейді. Ақиқат аулын тапқан жүрек алдамайды, алаламайды, адалдықтан айнымайды. Ғасырлар өтсе де, қазақ ақыны Абай да өз өлеңдерінде Юнус айтқан жүрек тазалығына назар аударады. Бұл мақалада түрік ақыны Юнус Эмре мен қазақ ақыны Абайдың өлеңдеріндегі оқсастықтарға назар аударылып, түрік мәдениетінің сабақтастығын қамтамасыз ететін рухани мұраға тоқталатын болады.
Keywords
Abstract
Kazakistan edebiyat çevresi Türk edebiyatının önemli temsilcilerinden biri olan Yunus Emre’nin şiirleriyle ancak bağımsızlığın kazanılmasından sonra tanışmaya başlamıştır denilebilir. Yunus Emre’nin Divan’ı muhtelif tarihlerde Ebubekir Nilibayev, Malik Otarbayev ve Svetkali Nurjanov tarafından Kazakçaya aktarılmıştır. Kazakistan’ın Nur-Sultan şehrinde bulunan Yunus Emre Enstitüsü de gerek Yunus Emre’nin gerekse de Türk edebiyatı ve Türk kültürünün Kazakistan’da tanıtılması için birtakım faaliyetler yürütmektedir. Yunus Emre’nin yaşadığı dönemde kültür ve edebiyat dili Farsça olmasına rağmen, o Türkçe yazmış, Türkçe söylemiştir. Şairin şiirlerine bakıldığında ise tasavvuf düşüncesinin öne çıktığı görülmektedir. Yunus Emre şiirdeki gücünü Türkistan’da yaşamış ve tasavvuf ekolünün kurucusu olan Hoca Ahmet Yesevî’den almaktadır. Gerek Yesevî’nin Hikmetlerine gerekse de Yunus’un şiirleri karşılaştırıldığında birtakım benzerlikler göze çarpacaktır. Yunus’un şiirlerindeki aşk, ilahi aşktır. Yunus’a göre eğitimin amacı da kalbi temizlemektir. Allah sevgisi de yürek aracılığıyla tanınmaktadır. Dolayısıyla mümin kulun kalbi nurlu, gönlü halistir. Aradan yüzyıllar geçmesine rağmen Kazak şairi Abay da tıpkı Yunus’un dile getirdiği kalp temizliği hususuna yazdığı dizelerde dikkati çekmektedir. Bu makalede Türk şair Yunus Emre ile Kazak şairi Abay’ın şiirlerinde görülen paralellikler ve söyleyiş tarzı üzerinde durulacak, Türk kültürünün devamlılığını sağlayan manevi mirasa vurgu yapılacaktır.